Khi đọc bài viết này, hẳn bạn tin rằng mình đang tỉnh táo chứ không phải đang mơ. Nhưng liệu bạn có thể chứng minh được không? Đa số sẽ nói rằng các giác quan cho thấy họ đang tỉnh giấc, nhưng liệu chúng ta có thể tin tưởng các giác quan?
René Descartes (“Rơ-nê Đề-các”, 1596–1650) là triết gia, nhà khoa học, nhà toán học người Pháp, được một số người xem là cha đẻ của triết học hiện đại. Ông nói rằng thông tin từ các giác quan không nhất thiết là chính xác. Theo luận điểm về giấc mơ của ông, không có dấu hiệu chắc chắn để phân định trải nghiệm trong mơ và trải nghiệm khi đang tỉnh.
“Cho tới nay, bất cứ điều gì tôi thừa nhận gần như là đúng, đều đến qua giác quan của tôi. Nhưng tôi cũng thường thấy chúng đã lừa dối tôi, và thật dại khờ khi tin tưởng hoàn toàn vào kẻ đã lừa dối chúng ta dù chỉ một lần,” René Descartes từng nói.
Ông từng viết trong tác phẩm Meditations on First Philosophy (Suy ngẫm về Triết học Tiên khởi):
“Giả sử tôi không phải là một người đi ngủ vào ban đêm, và thường có cùng trải nghiệm khi ngủ cũng như một kẻ điên khi tỉnh táo, quả thực đôi khi là những việc thật khó xảy ra. Nhiều lần làm sao, khi đang ngủ ban đêm, tôi tin vào những sự việc quen thuộc rằng tôi đang mặc chiếc áo thụng và ngồi bên lò sưởi, trong khi thực ra tôi đang cởi trần nằm trên giường! Nhưng trong lúc đó, mắt tôi chắc chắn vẫn đang mở to khi tôi nhìn vào mẩu giấy này; tôi lắc đầu và không phải là đang ngủ; tôi duỗi người ra và cảm nhận bàn tay mình đang tuân theo mệnh lệnh, và tôi biết mình đang làm gì.
Tất cả những điều này sẽ không xảy ra rõ ràng đến vậy với một người đang ngủ. Quả là vậy! Như thể tôi không nhớ những lần khác, tôi cũng bị lừa bởi chính những suy nghĩ tương tự khi đang ngủ! Khi suy nghĩ kĩ hơn về điều này, tôi thấy đơn giản là chưa từng có dấu hiệu chắc chắn phân biệt giữa trạng thái thức và ngủ. Kết quả là tôi bắt đầu cảm thấy rối rắm, chính cảm giác này lại nhấn mạnh thêm quan điểm rằng tôi có thể đang ngủ.”
Một số triết gia đã từng cố gắng phủ nhận luận điểm của Descartes bằng cách nói rằng bạn không thể trải nghiệm cơn đau trong mơ. Tuy nhiên, các nghiên cứu khoa học cho thấy những cơn đau vẫn xảy ra trong khi chúng ta mơ.
Có một điểm cần nói rõ là, câu hỏi ở đây không phải “làm sao để tỉnh lại khi bạn đang mơ” bởi vì một số người khi nằm mơ vẫn có thể nhận biết và thậm chí lèo lái giấc mơ đó (thuật ngữ gọi là lucid dream). Câu hỏi ở đây là: làm sao biết chắc được cái thực tại cuộc sống mỗi ngày mà chúng ta trải nghiệm qua các giác quan không phải là một giấc mơ dài?
Đây thực ra là một câu hỏi triết học đã được thảo luận từ nhiều thế kỉ qua, Plato và Aristotle cũng đã từng nói về nó.
Ở phương Đông, câu nói “Đời người như một giấc mộng” cũng rất phổ biến. Nổi tiếng nhất là câu chuyện “Trang Chu mộng hồ điệp” trong sách Trang Tử:
Có lần Trang Chu nằm mộng thấy mình hóa bướm vui vẻ bay lượn, mà không biết mình là Chu nữa, rồi bỗng tỉnh dậy, ngạc nhiên thấy mình là Chu. Không biết phải mình là Chu nằm mộng thấy hóa bướm hay là bướm mộng thấy hóa Chu. Trang Chu với bướm tất có chỗ khác nhau. Cái đó gọi là “vật hoá”.
Qua nhiều năm, chỉ có một điều rõ ràng, đó là luận điểm của Descartes vẫn còn nằm trong tranh luận và diễn giải, câu hỏi vẫn nằm đó: Làm sao bạn biết không phải mình đang nằm mơ?
Bạn có thể băn khoăn: “Nhưng có gì khác nhau chứ?” Vấn đề nằm ở chỗ, mọi thứ sẽ ra sao khi bạn tỉnh dậy?
Sơn Vũ tổng hợp
TAMTHUC: