Trong kết giao bạn bè, ở cùng người khác, phải biết nghĩ cho nhau, cho nhau sự tán thưởng và khích lệ. Đây là điều vô cùng quan trọng. Cổ nhân cho rằng, nghĩ cho người khác là một loại học vấn, một loại cảnh giới cao thượng của con người. Vì sao lại như vậy?

Thời cổ đại, những người trí thức (người có học) thường có một thái độ không được lý tưởng, gọi là “văn nhân tương khinh”, đại ý là những kẻ văn nhân thì thường hay khinh nhau. Bởi vì bản thân một người có học vấn, người khác cũng có học vấn thì rất dễ dàng sinh ra tâm không thoải mái, tâm ghen ghét đố kỵ. Như vậy rất là không tốt, đối với người không tốt, đối với chính mình cũng không tốt.

Khi chúng ta nảy sinh tâm ghen tị với người khác mà không tán thưởng khích lệ họ thì thực sự đạo đức và học vấn của chúng ta đã đang bị rơi rớt xuống. Học vấn và cảnh giới là xem tâm lượng của một người, cho nên loại học vấn, cảnh giới được cổ nhân xếp ở hàng đầu là “nghĩ cho người khác”.

Nhà chính trị, nhà văn, nhà quân sự, nhà giáo dục thời Bắc Tống – Phạm Trọng Yêm có một người con trai tên là Phạm Thuần Nhân. Người xưa làm cha mẹ đều mong muốn con cái có một đức hạnh tốt. Điều này thể hiện ngay ở tên gọi của đứa trẻ. Cha mẹ đặt tên cho con cũng là kỳ vọng vào tương lai của con. Từ tên Phạm Thuần Nhân cũng có thể hiểu được đôi phần mong muốn của Phạm Trọng Yêm. “Nhân” (仁) là chữ Hội ý, bên trái là “Nhân” (人, người), bên phải là chữ “Nhị” ( 二, hai). Ý chỉ hai người ở chung một chỗ, hai người mà đồng tâm thì sức mạnh có thể bẻ gãy được kim loại. Nếu hai người hòa hợp về chí hướng, đồng tâm đồng đức thì sẽ tỏa hương như hoa lan. Người và người nếu có thể ý hợp tâm đầu thì sẽ vượt qua được mọi hoàn cảnh bất lợi. Khi ấy, tuy là hai nhưng lại là một người.

Khi kết giao bạn bè, khi chung sống cùng người khác, biết nghĩ đến bản thân mình thì cũng phải biết nghĩ cho người khác. Đó cũng chính là điều mà cổ nhân giảng “Kỷ sở bất dục, vật thi vu nhân, kỷ dục lập nhi lập nhân, kỷ dục đạt nhi đạt nhân”, tức  là những gì mình không muốn thì chớ có làm cho người khác, những gì mình muốn lập thì cũng nên lập cho người khác, những gì mình muốn đạt thì cũng nên cho người khác đạt được.

Cho nên, Phạm Trọng Yêm chính là mong muốn con lớn lên có một trái tim nhân từ, có thể nghĩ cho người khác bất cứ lúc nào và bất kỳ nơi đâu. Phạm Thuần Nhân cũng không phụ lòng cha, thực sự làm được loại học vấn hàng đầu này, khiến người đời bội phục.

Thời Phạm Trọng Yêm còn làm quan ở Tuy Dương, một lần ông đã sai con trai Phạm Thuần Nhân đến Tô Châu để vận chuyển một thuyền lúa. Lúc ấy Phạm Thuần Nhân còn rất trẻ. Khi anh ta vận chuyển thuyền lúa về đến Đan Dương thì gặp người bạn cũ tên là Thạch Mạn Khanh. Phạm Thuần Nhân hỏi anh ta: “Tại sao anh ở lại đây lâu như vậy?”

Thạch Mạn Khanh đáp: “Nhà tôi đang có tang nhưng không có tiền để đưa linh cữu về quê nhà.”

Phạm Thuần Nhân nghe xong, liền cho Thạch Mạn Khanh nguyên 500 đấu lúa, để anh ta bán đi có tiền về quê. Nhưng kết quả là tiền bán lúa vẫn không đủ. Phạm Thuần Nhân liền bán cả chiếc thuyền mà mình đang ngồi để lấy tiền cho bạn lo liệu công việc.

Sau khi Phạm Thuần Nhân trở về nhà, không biết thưa chuyện với cha thế nào nên đứng mãi bên cạnh cha thật lâu không nói gì.

Phạm Trọng Yêm thấy vậy, hỏi: “Con lần này đến Tô Châu, có gặp người bạn nào không?”

Phạm Thuần Nhân trả lời: “Khi đi ngang qua Đan Dương, con tình cờ gặp Thạch Mạn Khanh. Cậu ấy đang có tang người thân nhưng không có tiền để đưa linh cữu về quê, nên bị mắc lại ở đó”.

Phạm Trọng Yêm liền nói với con: “Vậy sao con không lấy hết thuyền lúa mà tặng cho cậu ấy?”

Phạm Thuần Nhân nghe thấy cha nói vậy, trong lòng cảm thấy mừng rỡ, trả lời: “Thưa cha! Con đã tặng cả thuyền lúa cho cậu ấy rồi, nhưng số tiền bán lúa vẫn là không đủ!”

Phạm Trọng Yêm ngẩng đầu lên nói với con trai: “Vậy sao con không bán cả chiếc thuyền ấy đi!”

Phạm Thuần Nhân nghe vậy, tiếp lời: “Thưa cha, con đã bán cả chiếc thuyền ấy rồi ạ!” Phạm Trọng Yêm nghe con trai nói xong thì rất vui vẻ, khen con làm vậy là rất đúng

Bởi vì gia tộc họ Phạm đời này truyền đời sau  một tấm lòng nhân ái, từ bi, “lo trước cái lo của thiên hạ, vui sau niềm vui của thiên hạ”, nghĩ cho người khác cho nên gần 1000 năm gia tộc hưng thịnh mà không suy. Bởi vậy, có thể thấy “nghĩ cho người khác” mới thực sự là một loại học vấn chân chính và giá trị.

An Hòa (t/h)

TAMTHUC:

• Bí quyết hưng thịnh suốt 800 năm của một gia tộc
• Gia quy 6 chữ của gia tộc có nhiều Tể tướng và Hoàng hậu nhất Trung Hoa