Lòng người thường hay bị ngoại cảnh làm cho thay đổi, cám dỗ làm cho yếu mềm, nên người xưa mới có câu rằng: “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng”. Nhưng nếu biết rót nhẹ nước vào chiếc bát trong tâm thì con người sẽ có được một sự an hòa và tự tại.

Tâm lý con người thường hay bị ngoại vật chi phối, từ khi mở mắt chào đời cho đến phút lâm chung, lòng người không ngừng lưu chuyển: sáng bước ra cửa, ánh mặt trời chiếu rọi thì sẽ cảm thấy tâm tình rất sảng khoái; gặp mưa sẽ cảm thấy ủ dột; gặp điều không như ý thì thấy nóng vội sốt ruột; có được chút đỉnh lợi ích thì sẽ thấy mãn nguyện lắm lắm; được khen thì vui mừng hớn hở; bị chê thì cảm thấy mất mặt buồn rầu… Sống như vậy thì mệt mỏi lắm!

Cũng có người nhận ra được điều ấy, nhưng chẳng biết tìm lối ra ở đâu cả, nên đành để tâm mình bay bổng trong những thú vui riêng. Đó có thể là những chuyến đi bất tận thử thách bản thân mình; là những cảnh thiên nhiên nao lòng mỗi dịp chinh phục một đỉnh núi; là những khi tìm được một món đồ quý hiếm mà mình sưu tập; hay là những dịp sắm sửa được thứ gì mà mình ưng ý lắm. Thế nhưng đó cũng chẳng phải là bị ngoại vật chi phối hay sao?

Embed from Getty Images

Trong thiên “Giải tế” sách Tuân Tử có viết: “Nhân tâm tỉ như bàn thủy, chính thố nhi vật động, tắc trạm trọc tại hạ, nhi thanh minh tại thượng”, có nghĩa là lòng người giống như nước trong bát, rót vào một cách nhẹ nhàng không dao động thì tạp chất sẽ lắng xuống dưới, còn nước sạch trong sẽ nổi lên trên.

Lòng người như nước trong bát, rót nhẹ thì nước mới trong. Nếu lòng ta bất động, tâm tĩnh như mặt hồ, tâm như chỉ thủy, thì còn có thứ gì có thể ảnh hưởng tới lòng mình?

Người ta nếu muốn được đến tâm không động ấy, thì chẳng phải là nên tu tâm hay sao? Được lợi thì đừng đắc ý, chịu thiệt mà vẫn nhẫn nhịn; không khoe khoang, cũng không đố kỵ; biết coi nhẹ cái lợi của mình, biết nghĩ cho người khác; hiểu rõ trách nhiệm của bản thân nhưng lại không cầu được mất. Làm được như thế thì ắt sẽ luôn tự tại.

Tất nhiên, đạt được tâm cảnh như vậy ngay lập tức thì cũng không thực tế, cần phải từ từ cải biến bản thân mình thì mới được. Hôm nay người khác làm ta phương hại, ta nhẫn được đôi phần, lần sau gặp việc tương tự, lại cố gắng nhẫn thêm một chút nữa. Gặp việc gì hoan hỉ thì tự hỏi bản thân mình, gặp việc gì buồn bã thì tự hỏi bản thân mình, gặp việc gì khó chịu thì tự hỏi bản thân mình… Dần dần bạn sẽ biết cách giữ tâm mình bình lặng.

“Kẻ thù lớn nhất của đời người là chính mình”, ấy cũng là một cách nói vậy. Con người cần vứt bỏ chính là những ích kỷ cá nhân, những kích động được mất. Điều đó không chỉ có lợi cho bản thân, mà cũng có lợi cho những người xung quanh bạn. Tu tâm ấy, có lẽ đó mới là mục đích để làm người.

>> Yếu mềm mà vẫn bất bại: Tư tưởng của Lão Tử về nước

Quang Minh