Cổ nhân nói: “Dưỡng bất giáo, phụ chi quá”, ý rằng nuôi mà không dạy là lỗi của cha, chính là nói về sự quan trọng của giáo dục gia đình. Bởi cha mẹ chính là những người thầy đầu tiên của con cái. Vậy người xưa đã dạy dỗ con cái như thế nào?

Người xưa rất coi trọng dạy con đọc sách để làm người có lễ nghi. (Tranh minh họa từ Internet)

Phần 1: Không phép tắc chẳng nên người

Phần 2: Học không phải vì quan cao chức trọng

7. Danh nho thời Nam Bắc triều –  Nhan Chi Suy: Dùng ‘Độc thư vi thượng’ giáo dưỡng con cái

Thời Nam Bắc triều, Nhan Chi Suy (531-591) làm quan đến chức hoàng môn thị lang. Trong việc giáo dục con cái thì ông luôn tuân theo nguyên tắc “Độc thư vi thượng”, nghĩa là học là trên hết.

Sau khi Bắc Tề diệt vong, Nhan Chi Suy buộc phải đưa gia đình đến Trường An sinh sống, trong hoàn cảnh không bổng lộc, không chức quyền, cũng không có tiền tích trữ. Đối mặt với cuộc sống chật vật khó khăn, con ông tên là Tư Lỗ hỏi cha: “Giờ đây chúng ta không có bổng lộc triều đình, cũng không có tài sản tích lũy, theo con chúng ta nên toàn lực làm việc tay chân, để nuôi sống gia đình, sao cha lại luôn đốc thúc chúng con học tập, trao dồi tri thức? Chúng con thân là con trai, mà lại không thể cung dưỡng phụ mẫu, trong lòng cảm thấy vô cùng bất an!”.

Sau khi nghe con trai nói xong, Nhan Chi Suy đáp: “Con trai trong tâm lo nghĩ về trách nhiệm cung dưỡng song thân là đúng, nhưng bậc phụ mẫu thì lại càng phải lấy việc ‘học hỏi tri thức’ để giáo dục con cái mình. Nếu như ta được cơm no áo ấm mà các con phải gác việc học tập lại, thì ta thực sự là ăn cũng không thấy ngon, mặc cũng không thấy ấm. Chỉ cần các con nỗ lực học tập, kế thừa cơ nghiệp tổ tiên, cho dù là cơm rau dưa, vải thô áo ngắn, ta cũng là cam tâm tình nguyện”.

8. Nhà quân sự – Lý Thịnh: Dạy con gái hiểu lễ nghi

Lý Thịnh (727-793), là tướng lĩnh trứ danh trong thời Hoàng đế Đường Đức Tông. Tuy là một quan võ, nhưng ông chưa bao giờ buông lơi việc giáo dục con cái. Con gái Lý Thịnh được gả cho Lại bộ Thượng thư Thôi Khu. Có một lần, khi Lý Thịnh tổ chức lễ mừng thọ, con gái ông trở về nhà để mừng thọ phụ thân. Đang trong tiệc rượu, thì có một thị nữ đến bên cạnh thì thầm vào tai con gái ông vài câu, nghe xong cô có vẻ khó chịu, rồi sau đó lại tiếp tục nói nói cười cười tiếp khách như không có chuyện gì.

Sau đó thị nữ lúc nãy lại tiếp tục thúc giục, con gái của Lý Thịnh mới lui ra ngoài một chút, nhưng không lâu sau thì cô lại quay trở lại yến tiệc.

Lý Thịnh vô tình đã thấy được cảnh tượng này, ông nghĩ chuyện này ắt phải có duyên cớ gì, vì thế liền gọi con gái lại để hỏi cho rõ sự tình. Con gái đáp: “Vừa rồi thị nữ đến báo, hôm nay mẹ chồng con bị ốm nhẹ, con thấy cũng không nghiêm trọng, nên đã phái tùy tùng về để thay con chăm sóc cho mẹ chồng rồi”.

Lý thịnh sau khi nghe xong đã giận dữ, nói với con gái: “Con thật là không hiểu lễ nghi! Mẹ chồng con bị bệnh, con dâu thì phải ở bên cạnh chăm sóc, phải đối đãi cha mẹ chồng giống như cha mẹ mình, thế mới đúng với lễ nghĩa của Lý gia ta”.

Con gái Lý Thịnh sau khi nghe giáo huấn của phụ thân, đã vội vàng chạy về nhà chăm mẹ chồng. Còn Lý Thịnh sau khi yến tiệc kết thúc, cũng đích thân đến Thôi gia vấn an thông gia, đồng thời cũng bày tỏ sự áy náy về việc con gái mình sơ ý hành xử không đúng cách.

9. Thư pháp gia thời Đại Đường – Liễu Công Xước: Dạy con cần kiệm trì gia

Liễu Công Xước (768-832) là một bậc hiển quý, ông cùng với người em ruột Liễu Công Quyền, con trai Liễu Trọng Sính, cháu trai Liễu Bích, Liễu Tần đều làm quan chức cao trong triều. Ông cũng rất nổi tiếng về việc trị gia nghiêm cẩn, gia pháp của Liễu gia trở thành tấm gưỡng mẫu mực trong giáo dục con cháu của người thời đó.

Liễu Công Xước có yêu cầu hết sức nghiêm khắc với con cháu của mình. Trong những năm thiên tai đói túng, mặc dù trong nhà ông có dự trữ đầy đủ mọi thứ, nhưng bữa ăn của ông chỉ có một đĩa rau. Hơn nữa ông còn thường cho con mình ăn rau rừng, ông nói: “Ông nội của các con khi còn sống, bởi vì chúng ta học tập không tốt, nên không cho chúng ta ăn thịt. Ta không bao giờ quên cách dạy bảo của lão nhân gia!”.

Liễu Công Xước thông qua phương pháp này, giáo dục con cháu của mình về phương diện cần kiệm trì gia, đồng thời còn phải chăm chỉ học tập. Liễu Công Xước hết sức coi trọng việc giáo dục nề nếp của con cái từ khi còn nhỏ. Khi ông làm quan ở ngoài, một lần con ông là Liễu Trọng Dĩnh đến thăm ông. Liễu Công Xước yêu cầu cậu ta phải xuống ngựa ở vị trí cách nha môn một đoạn rất xa, để bày tỏ sự kính trọng đối với tiền bối. Đồng thời còn yêu cầu Liễu Trọng Dĩnh phải kính trọng tất cả các vị quan trong phủ, không khinh thị những người chức vị thấp.

Người xưa cho rằng, “Ái chi dĩ kỳ đạo”, yêu con ắt phải coi trọng phương pháp dạy con. (Tranh minh họa từ Internet)

10. Thanh thần Tăng Quốc Phiên: Không quên viết thư dạy dỗ con cái

Tăng Quốc Phiên (1811-1872) là thủ lĩnh quân Tương thời mạt Thanh. Con trai của ông là Tăng Kỷ Trạch thi văn thi họa đều giỏi, lại thông thạo tiếng Anh, là nhà ngoại giao nổi tiếng của triều đại nhà Thanh; người con trai Tăng Kỷ Hồng bất hạnh qua đời sớm, khi còng sống cũng đạt được rất nhiều thành tựu trong việc nghiên cứu toán học. Không chỉ các con trai thành tài, mà các cháu của ông sau khi trưởng thành cũng rất thành công trong công việc. Đây chính là kết quả của việc dạy con cháu “Ái chi dĩ kỳ đạo”, nghĩa là yêu ắt phải coi trọng phương pháp của Tăng Quốc Phiên.

Tăng Quốc Phiên thân mang trọng trách cao, công việc bề bộn, nhiều năm phải sống xa nhà, không thể trực tiếp đốc thúc con cái, bởi vậy viết thư đã trở thành cách thức giáo dục con cái chủ yếu của ông.

Trong các trước tác của Tăng Quốc Phiên, thì ‘gia thư’ là được lưu truyền rộng rãi nhất. Từ nội dung được trích trong ‘thư nhà’ dưới đây có thể thấy Tăng Quốc Phiên cũng không có mưu cầu đặc gì với con cái của mình, ông dạy họ tiết kiệm gây dựng sự nghiệp, thật đáng giá để người đời sau học tập.

Hàm Phong năm thứ 6 (1856) ngày 5/11, Tăng Quốc Phiên viết một lá thư cho Kỷ Trạch, trong thư viết: “Con của nhà làm quan, dễ dàng nhất là phạm một chữ xa (xa xỉ), một chữ kiêu (kiêu ngạo)…”.

Đồng Trị năm đầu tiên, ngày 27/05 trong thư viết cho Kỷ Hồng có viết: “Phàm là con của nhà làm quan, cuộc sống áo cơm hàng, cần phải giống như học trò nghèo, tôi luyện nhiều sẽ thành người có năng lực; nếu nhiễm thói phú quý, thì rất khó thành công”.

Đồng Trị năm thứ 3, vào tháng 7, Tăng Quốc Phiên được phong hầu tước, Kỷ Hồng đang đi đến Trường Sa để thi cử, Quốc Phiên đặc biệt viết thư để khuyên bảo con: “Con ở bên ngoài hãy luôn nhớ đến hai chữ Khiêm, Cẩn. Con nhà làm quan, dòng dõi hưng thịnh, cần phải giữ gìn… Trước thì không thể cùng Châu huyện vãng lai, không thể biếu tặng vàng thỏi, lúc bắt đầu tiến thân, phải biết tự trọng”.

Tăng Quốc Phiên đối với con gái thì nghiêm khắc cũng không kém. Hàm Phong năm thứ 11, ngày 24/08, trong thư gửi con gái ông viết: “Quần áo không nên nhiều, không quá hoa lệ thu hút”.

Ông còn nói với các con con mình rằng: “Nay hoàn cảnh gia đình mặc dù dần dần dư dả, có thể nói là không thể tận hưởng hết, nhưng phải giữ gìn cho bằng được 2 chữ. Một là chứ Cần, nhất nhất coi trọng dậy sớm, thứ hai coi trọng kiên nhẫn. Hai là chữ Kiệm, thứ nhất quần áo không hoa lệ, thứ hai không được dùng nô bộc, tỳ nữ, người làm thuê… Chỉ cần chịu lập chí, đều có thể tự làm lấy được”.

***

Các bậc danh nhân xưa, họ là những đế vương hay tướng soái chức cao vọng trọng, thường ngày bận bịu với chuyện quốc gia đại sự. Vậy mà trong lòng họ vẫn canh cánh nỗi lo giáo dưỡng con cái thành tài ngay từ khi còn tấm bé.

Điều họ dạy con là phép tắc lễ nghi làm người, là chăm chỉ đọc sách không phải vì quan cao chức trọng mà để trở thành người tốt. Lo lắng con mình sống trong nhung lụa mà chỉ quen lề thói hưởng thủ không có chí tiến, vậy nên họ đã một mực giáo huấn con phải biết cần kiệm khiêm tốn, giữ gìn gia phong… Đây quả là những tấm gương giáo dục con cái mẫu mực mà các các bậc cha mẹ ngày nay phải học tập.

Một lần nữa hãy ngẫm lại lời dạy con sâu sắc của chính trị gia thời Bắc Tống Tư Mã Quang: “Đọc sách cần phải nghiêm túc, làm việc cần phải kiên định, sống phải giản dị tiết kiệm. Từ bề ngoài thì thấy nó không có liên quan gì đến Quốc gia đại sự, nhưng thực chất nó là cái gốc của ‘hưng gia phồn quốc’”.

(Hết)

Lê Hiếu, theo secretchina.com